Boşanma ve Ölüm Sonrası Mal Rejiminin Tasfiyesi, Tasfiyede OYAK Birikimleri İle Emekli İkramiyesinin Durumu
1.Genel
Yürürlükte olan Türk Medeni Kanununda (TMK) evlilikte eşler arasında, edinilmiş “mallara katılma”, “mal ayrılığı”, “paylaşımlı mal ayrılığı” ve “mal ortaklığı” olmak üzere dört tür mal rejimi düzenlenmiştir. Eşler herhangi bir mal rejimini özel olarak seçmemişlerse eşler arasında “edinilmiş mallara katılma” rejiminin uygulanması asıldır. Fakat eşler mal rejimi sözleşmesiyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini de kabul edebilirler. (TMK 202 .m.) Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler. Taraflar evlenme başvurusu sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak bildirerek te belirleyebilirler. Mal rejimi sözleşmesinin taraflarca ve gerektiğinde yasal temsilcilerince imzalanması zorunludur. (TMK 205. m.) Aşağıda eşlerin özel olarak seçim yapmadıkları durumda kendiliğinden uygulanacak olan “edinilmiş mallara katılma rejimi” ve bu rejim içerisinde OYAK birikimleri ile emekli ikramiyelerinin mal rejiminin sonlandırılmasında nasıl tasfiye edileceği hususu kısaca incelenmiştir. Edinilmiş mallara katılma rejimi 01.01.2002 yılından itibaren TMK ile birlikte hukukumuzda yürürlüğe girmiş olup, bu tarihten önceki dönemde eşler arasında asıl geçerli olan mal rejimi mal ayrılığı rejimidir. Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korurlar. OYAK birikimlerinin 01.01.2002 tarihinden önce oluşan veya evlilik öncesi dönemde oluşan kısmının tasfiyesinin nasıl gerçekleştirileceği de ayrıca açıklanmıştır.
2. Kavramlar
Edinilmiş mallara katılma rejiminde kullanılan kavramlar ve anlamları aşağıdadır.
a. Edinilmiş Mallar
TMK m.219’da edinilmiş mallar, her eşin edinilmiş mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleri şeklinde tanımlanmıştır. Bir eşin edinilmiş malları özellikle çalışmasının karşılığı olan edinimler, sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler, çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar, kişisel mallarının gelirleri, edinilmiş malların yerine geçen değerlerdir.
b. Kişisel Mallar
TMK m.220’de eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri, manevi tazminat alacakları, bağış, yatırım amacı dışında olan ziynet eşyası gibi kişisel mallar yerine geçen değerler kişisel mallar olarak kabul edilmektedir.
c. Değer Artış Payı
TMK m. 227 ‘de Eşlerden biri diğerine ait bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunmuşsa, tasfiye sırasında bu malda ortaya çıkan değer artışı için katkısı oranında alacak hakkına sahip olacağı ve bu alacak hakkının o malın tasfiye sırasındaki değerine göre hesaplanacağı düzenlenmiştir. Bu düzenlemede belirtilen katkıda bulunan eşin tasfiye sırasındaki payı, değer artış payıdır.
ç. Denkleştirme
TMK m. 230’da artık değerin bir eşin kişisel mallarına ilişkin borçlarının edinilmiş mallardan veya edinilmiş mallarına ilişkin borçlarının kişisel mallarından ödenmiş olması durumunda tasfiye sırasında kişisel mal ve edinilmiş mallar belirlenirken bu hususun denkleştirme yapılarak tespit edileceği ifade edilmiştir.
d. Artık Değer
Artık değer, eklenmeden ve denkleştirmeden elde edilen miktarlar da dahil olmak üzere her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallara ilişkin borçlar çıkarıldıktan sonra kalan miktardır.
e. Katılma Alacağı
Her eş veya mirasçıları, diğer eşe ait artık değerin yarısı üzerinde hak sahibi olurlar. Bu hakka katılma alacağı denir.
f. Katkı Payı Alacağı
Edinilmiş mallara katılma alacağının yürürlüğe girdiği 01.01.2002 tarihinden önce geçerli olan mal ayrılığı rejimi döneminde eşlerden biri diğerinin edindiği mala katkıda bulunmuş ise bu dönemde evlilik birliği içerisinde edinilen malların tasfiyesinde talep edilen alacağa katkıda payı alacağı denir.
3. Sosyal Güvenlik veya Sosyal Yardım Kuruluşlarınca Yapılacak Ödemelerin veya Birikimlerin Mal Rejimindeki Yeri
Yürürlükte olan edinilmiş mallara katılma rejiminde , TMK . m.219.’da sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler ile kişisel malların gelirleri edinilmiş mallar içerisinde sayılmıştır. Edinilmiş mallara katılma rejiminin yürürlük tarihi olan 01.01.2002 tarihinden önce eşler arasında asıl geçerli olan mal rejimi “mal ayrılığı” rejimi olduğu için, bu dönemde oluşan OYAK birikimleri üzerinde ancak diğer eşin istisna olarak katkı payı alacağı söz konusu olabilecektir. Örneğin OYAK birikimlerinin yarısını çekip daha sonra eşinin kişisel malından verdiği katkı payı ile birikimlerin tamamlanması durumunda olduğu gibi. Diğer taraftan 01.01.2002 tarihinden sonra yapılan evliliklerde evlilik tarihine kadar gerçekleşen OYAK birikimleri de kişisel mal olarak kabul edilecekken, birikimin evlilik birliği içerisindeki gelirleri/OAYAK nemaları edinilmiş mal olarak kabul edilecektir. Genel olarak OYAK birikimleri edinilmiş mal olarak kabul edilse de, birikimlerin oluştuğu tarihler dikkate alındığında birikimlerin kişisel mal olarak kabul edilebilecek kısmının da mevcut olduğu görülmektedir. Örneğin boşanma durumunda OYAK birikimlerinin, OYAK üyesi eşe ölünceye kadar sağlayacağı gelir/maaş, kişisel mal olarak hesaplamalarda dikkate alınmalıdır. TMK M. 228’de “Eşlerden birine sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurumlarınca yapılmış olan toptan ödemeler….. ömür boyunca irat bağlanmış olsaydı, mal rejiminin sona erdiği tarihte bundan sonraki döneme ait iradın peşin sermayeye çevrilmiş değeri ne olacak idiyse, tasfiyede o miktarda kişisel mal olarak hesaba katılır.” düzenlemesi mevcuttur. Bu düzenleme karşısında OYAK üyesi olmayan eşin OYAK birikimleri üzerindeki katılma alacağı hesaplanırken detaylı bir hesaplama yapılması gerekecektir.
4. Mal Rejiminin Tasfiyesi
Mal rejimi evlilikle başlayacak, boşanma, ölüm veya farklı bir mal rejimi seçilmesiyle sona erecektir. Boşanma durumunda mal rejiminin boşanma davasının açıldığı tarihinden itibaren sona ereceği kanunda düzenlenmiştir. Mal rejimin tasfiyesinde boşanma davasının açıldığı tarihte veya ölüm tarihinde mevcut mallar ve borçlar dikkate alınarak hesaplamalar yapılacaktır. Edinilmiş mallara katılma rejiminde eşlerden birinin katılma alacağı hesaplanırken, diğer eşin edinilmiş mallarının değerinden kişisel malları ve borçları çıkarılacak, (gerekirse denkleştirme de yapılacak) ortaya çıkan artık değer ikiye bölünerek diğer eşin katılma alacağı bulunacaktır. Kısaca bir örnekle açıklanacak olursa; erkeğin evlilik birliği içerisinde 2005 yılında 100.000 Tl tutarındaki bir gayrimenkulü 80.000 Tl. sini ödeyerek ve arta kalan 20.000 Tl. tutarını borçlanarak edindiğini, ödediği 80.000 Tl. nin 50.000 Tl. tutarının babasından miras kalan kişisel malı olduğunu kabul edelim. Evlilik 2010 yılında açılan dava ile sona erdiğinde evin değerinin 200.000 TL olduğunu ve ödenmemiş 10.000 Tl borcun devam ettiğini ve evlilik birliği içerisinde tarafların başka mal varlığı edinmediklerini varsayalım . Bu durumda kadının katılma alacağı edinilmiş mal olan evin 200.000 Tl. değerinden erkeğin kişisel mal varlığı ve borçları çıkarıldıktan sonra geri kalan miktarın ikiye bölünmesiyle bulunacaktır. Şöyle ki; erkeğin gayrimenkulü alırken ödediği 50.000 Tl. tutarındaki kişisel malının değerinin değer artış payı oranı dikkate alındığında 100.000 Tl olduğu görülecek ve 10.000 Tl. borçla birlikte edinilmiş malın değerinden çıkarılınca geriye 90.000 Tl. tutar artık değer olarak kalacak, bu tutarın yarısı olan 45.000 Tl .tutar ise kadının katılma alacağı olacaktır.
5. Tasfiyede OYAK Birikimleri ve Emeklilik İkramiyesinin Durumu
Boşanma davası öncesi emekli olan ve OYAK emeklilik yardımının tamamını emekli maaş sistemine aktaran bir OYAK üyesinin boşandığını kabul ederek somut bir örnek ile konuyu açıklayalım. Boşanma ile mal rejimi sona erdiğinde, mal rejiminin sona erdiği tarihten sonrası için üyenin bakiye ömrü PMF- ortalama yaşam tablolarına göre belirlenip, ömrünün geri kalan kısmında OYAK’tan alacağı muhtemel maaşların toplamı hesaplanacak, bu maaşların toplamı üyenin kişisel malı olarak kabul edilecek, ödenecek toplam bakiye maaşlarının peşin sermaye değeri tespit edilip OYAK birikiminden çıkarıldıktan sonra geri kalan artık değerin yarısı karşı tarafa katılma alacağı olarak verilecektir. Mal rejiminin sona ermesinden sonraki döneme isabet eden ödemenin açıklanan yöntemle hesaplanan peşin sermaye çevrilmiş değeri, emekli olan eşin kişisel malı sayılacaktır.
OYAK birikimleri dışında emekli ikramiyesinin ne kadarının edinilmiş mal olduğunun tespitinde de emeklilik ikramiyesini alan eşin bakiye ömrü dikkate alınarak emekli ikramiyesinin ne kadarlık kısmının kişisel mal ve ne kadarlık kısmının edinilmiş mal sayılması gerektiğinin belirlenmesi gerekecektir. Emeklilik ikramiyesinin tasfiyeye konu edilmesi için mal rejiminin sona erdiği sırada mevcut olması (TMK mad.235/1) ya da bu para kullanılarak başka bir mal varlığına sahip olunmaması gerekmektedir. Söz konusu emeklilik ikramiyesi kullanılarak satın alınan mal varlıkların tasfiyesinde de aynı kurallar geçerli olacaktır.
OYAK emekli maaş sitemi kısaca örnek ile açıklanacak olursa, 01.01.1999 tarihinde evlenen ve 01.01.2020 tarihinde emekliye ayrılan bir OYAK üyesinin, OYAK birikimlerini emekli maaş sistemine yatırdığını/çekmediğini 01.01.2021 tarihinde açılan bir boşanma davası ile 2023 yılında boşandığını kabul edelim. Birikimlerinin miktarı 01.01.1999 – 01.01.2002 yılları arasında 1000,00 Tl. 01.01.2002 – 10.01.2021 yılları arasında 90.000,00 Tl. olarak, 1000,00 Tl.’nin nemasının 500,00 Tl, OYAK tarafından kendisine ödenecek maaşların toplamının peşin sermaye değerinin 30.000,00 Tl. olduğunu varsaydığımızda, boşanma neticesinde karşı tarafın 1000,00 Tl. üzerinde bir hakkı olmayacak, ama 1000,00 Tl.’nin 01.01.2002 tarihi sonrası neması olan 500,00 Tl ile 90.000,00 Tl. edinilmiş mal olarak kabul edileceğinden bunlar üzerinde katılma alacağı hakkı olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken husus katılma alacağı hesaplanırken OYAK üyesi eşin bakiye ömründe OYAK tarafından kendisine ödenecek maaşların toplamının peşin sermaye değerinin 30.000,00 Tl.’nin edinilmiş mallar -500.00 Tl. ve 90.000,00.Tl. toplamından çıkarıldıktan sonra kalan kısmın/artık değerin ikiye bölünmesiyle katılma alacağı belirlenecek olmasıdır. Edinilmiş mal birikimi toplam 90.500,00 Tl olacak 90.500,00 Tl-30.000,00 Tl =60.500 T. Artık değer olarak bulunacak, bunun 60.500,00/2 katılma alacağı olarak kabul edilecektir. 30.000,00 Tl ve 1000,00 Tl toplam 31.000,00 Tl . kişisel mal olarak kabul edilecektir.
Av. Yalçın TORUN
Uyarı
Web sitemizde yayımlanan yukarıdaki yazılı metnin, eser sahipliği hakları Av.Yalçın TORUN’a aittir. Bu yazılı metin hak sahipliğinin tespiti amacıyla zaman içerikli elektronik imza ile muhafaza edilmektedir. Sitemizdeki yazılı metinler avukat meslektaşlarımız tarafından dilekçelerinde serbestçe kullanılabilir, fakat metinlerin tamamının, bir kısmının veya özetinin atıf yapılmaksızın başka web sitelerinde yayınlanmasına iznimiz yoktur.